In de polder bij Kruisweg, waar de stilte van het groen normaal gesproken slechts wordt onderbroken door vogelzang en misschien een tractor, woedt nu een ander soort storm. Niet in de lucht, maar in de bestuurskamers van de provincie Zuid-Holland en over de hoofden van de bewoners van Lansingerland. Moderne torenhoge windmolens lijken onafwendbaar, participatie voelt als een toneelstuk, en het vertrouwen is zoek. Maar hoe is het zover gekomen?
Zie ook het interview met de bewoners direct na de klankbordbijeenkomst van afgelopen 21 juli.
Een reconstructie
De gemeente Lansingerland heeft zich altijd uitgesproken tegen de plaatsing van windmolens op haar grondgebied. Meerdere onderzoeken en inspraakmomenten onderstreepten het gebrek aan geschikte locaties en draagvlak onder bewoners. Een meerderheid van de gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders wezen keer op keer op het ontbreken van die geschikte locaties, mede vanwege de hoge bevolkingsdichtheid, geplande woningbouw en aanwezige natuurwaarden. De discussie escaleerde toen de provincie in het kader van de Regionale Energiestrategie (RES) locaties als Bleizo en de Noordpolder aanwees, tot grote frustratie van zowel gemeenteraad als inwoners. In juni 2022 besloot de provincie formeel de regie over te nemen voor windprojecten in Lansingerland. Daarmee trok de provincie de zeggenschap definitief naar zich toe.
Na lang politiek getouwtrek en uiteindelijk zelfs bemoeienis van toenmalig demissionair minister Mona Keijzer, die in oktober 2024 ingreep na vragen van RTV Lansingerland over de impasse rond woningbouw, werd met spoed toegewerkt naar een oplossing. Dat resulteerde in februari 2025 in een bestuursakkoord tussen provincie Zuid-Holland en de gemeente Lansingerland. De kern van het akkoord: geen windmolens op Bleizo-West, maar woningbouw. In ruil daarvoor moest Lansingerland instemmen met het onderzoeken van alternatieve locaties voor windmolens elders in de gemeente, zoals dus het gebied bij de Kruisweg of de Noordpolder. Belangrijk detail daarbij: de gemeente mocht zich niet langer verzetten tegen provinciale windplannen – ook niet via juridische procedures. Daarmee werd de gemeente en de lokale politiek feitelijk uitgeschakeld in het verdere besluitvormingsproces. Bleizo werd van tafel geveegd als windlocatie; maar de provincie kreeg de handen vrij om elders grootschalige windturbines te plaatsen binnen Lansingerland.
Besloten bijeenkomsten, gesloten deuren
Maandagavond 21 juli. De provincie organiseert in ’t Manneke in Berkel en Rodenrijs een klankbordbijeenkomst over de toekomst van windenergie in de gemeente. Het AD, RTV Lansingerland en De Heraut willen, op uitnodiging van een inwoner, verslag doen van de avond. Alle worden aan de deur geweigerd. Volgens de provincie was het een besloten bijeenkomst op verzoek van de inwoners zelf zodat iedereen vrijuit zou kunnen spreken. Maar ook op de avond zelf al geven de deelnemers van de bijeenkomst aan tijdens een vragenronde het vreemd te vinden dat de pers niet welkom was. Daarmee lijkt het toch vooral de provincie Zuid-Holland zelf te zijn die liever geen pers heeft rondsnuffelen als het over windmolens gaat.
Het participatieproces: vinkje of vernieuwing?
De provincie stelt dat de klankbordgroep een belangrijk onderdeel is van het participatieproces. Maar bewoners ervaren het anders. Jan Wildenberg van het actiecomité spreekt van een “rare avond” waarbij vragen geen antwoorden kregen en de discussietafels vooral draaiden om het kiezen van de minst slechte variant. Varianten die inmiddels volgens de provincie al zijn afgevallen, zoals Bleizo en Noordpolder, bleven op tafel liggen. Officieel zijn ze afgevallen, maar mochten er voor de andere locaties geen haalbare alternatieven worden gevonden, dan kan de provincie alsnog opnieuw naar Bleizo kijken. Het voedt de indruk dat er inderdaad nauwelijks plek is maar dat de windmolens hoe dan ook gerealiseerd moeten worden op de minst slechte locatie. Want een echte geschikte locatie, die is er niet.
Plusjes voor Kruisweg: manipulatie of methode?
Centraal in het debat staat de concept-planMER (Milieu Effect Rapportage) van adviesbureau Bosch & Van Rijn. In een tabel (Tabel 3 uit de samenvatting) scoort de locatie Kruisweg opvallend veel plusjes. Het gevolg: deze variant lijkt de logische voorkeurskeuze voor Gedeputeerde Staten. Maar bewoners twijfelen aan de objectiviteit van die beoordeling.
Bewoner Stéphane Ganeff concludeert dat het rapport gebaseerd op is op bestaande data of modellen, zonder enige veldmeting of actuele geluid- en gezondheidseffecten. “Bosch & Van Rijn heeft geen decibel gemeten en geen vogeltje geteld,” aldus Ganeff. Een medewerker van Bosch & Van Rijn lijkt dat te beamen. Op een vraag tijdens de bijeenkomst om een 0-meting te maken op locatie van het geluid in plaats van uit te gaan van een formule, antwoord de medewerker dat hiervoor inderdaad gebruik is gemaakt van data van het RIVM in plaats van zelf te meten.
Een milieu effect rapportage geheel gebaseerd op desk reserach, dat roept bij ons de vraag op: voldoet deze planMER dan wel aan de eisen die eraan gesteld mogen worden? Als er geen daadwerkelijke metingen van geluidsbelasting, slagschaduw of cumulatie-effecten in een toch al druk gebied worden gemaakt maar alle risico’s en effecten op basis van formules moeten worden beoordeeld, hoe betrouwbaar is zo’n besluit dan? En in hoeverre kan dan beoordeeld worden of de windmolens dan wel gaan voldoen aan de geldende gezondheidsnormen?
Voor RTV Lansingerland geeft dat zoveel nieuwe vragen waardoor is besloten om onderzoek te gaan doen naar de inhoud en totstandkoming van dit planMER-rapport. Daarbij willen we gaan kijken naar de exacte opdrachtformulering en interne notities over het selectieproces en ook een technische analyse van het rapport uitgevoerd samen met experts. Als bijvoorbeeld zou blijken dat het planMER is opgesteld met een vooringenomen voorkeur, dan staat de legitimiteit van het hele besluitvormingsproces op het spel.
Politieke druk en persoonlijke agenda’s
Gedeputeerde Berend Potjer (GroenLinks-PvdA) ligt als portefeuillehouder energie en natuur al langere tijd onder vuur in de Zuid-Hollandse politiek. Op 11 juni overleefde hij een motie van wantrouwen die op initiatief van PVV en D66 – en mede-ingediend door Forum voor Democratie en Hart voor Zuid-Holland – steun kreeg van vrijwel de gehele oppositie. De coalitie van BBB-VVD-CDA-GroenLinks-PvdA hield echter de gelederen gesloten, waardoor de motie met 33 tegen 18 stemmen werd verworpen. Kern van de kritiek: Potjer zou Provinciale Staten herhaaldelijk onvolledig of te laat hebben geïnformeerd.
Tijdens hetzelfde debat hekelde Statenlid Thom van Vugt (JA21) Potjers eerdere werkzaamheden in de windenergiesector met de woorden: „U lijkt uw rol als windmolenactivist niet los te laten.” Potjer ontkende dat, maar beloofde voortaan beter te communiceren.
Rechtszaak over Nissewaard
Een spraakmakend dossier is het geplande windpark Brielse Maasdijk bij Spijkenisse. Nadat de gemeenteraad van Nissewaard weigerde de vereiste vergunning af te geven, stapten zowel de provincie als initiatiefnemer HVC naar de Raad van State. Potjer verwijt de gemeente dat zij gemaakte afspraken niet nakomt en wil de rechter daarover laten oordelen. Critici van PVV en BBB vrezen dat de gang naar de rechter vooral dient om andere gemeenten een signaal te geven.
Vertrouwen verdampt
Het tweede rapport van de RUG (Rijksuniversiteit Groningen), dat afgelopen week verscheen, laat zien dat bewoners zich machteloos en niet serieus genomen voelen. De onderzoekers signaleren dat participatie als een wassen neus wordt ervaren, dat bewoners het vertrouwen in het proces kwijt zijn, en dat onduidelijk is in hoeverre opmerkingen of bezwaren überhaupt zijn meegenomen.
Inwoners maken zich zorgen over geluidsbelasting, slagschaduw, aantasting van het groen en verlies van woongenot. De provincie wijst op de energietransitie en lijnstructuren. Maar de belangen botsen. Het roept de vraag op: hoe duurzaam is duurzaam beleid als het ten koste moet gaan van draagvlak, gezonde leefomgeving en vertrouwen? En toch zet de provincie de windmolenplannen koste wat kost door.
Wie vertegenwoordigt de inwoners?
De kernvraag blijft hoe de energietransitie versneld kan worden zonder het draagvlak verder uit te hollen. In een coalitie waarin sterk van mening verschillende partijen als GroenLinks-PvdA en BBB gebonden zijn aan een coalitieakkoord, moet Potjer zowel rechts-conservatieve scepsis als linkse klimaatambities bedienen. Dat evenwicht levert spanningen op.
Inwoners van Lansingerland merken daar inmiddels de gevolgen van. In een bestuursakkoord tussen gemeente en provincie staat expliciet dat de gemeente geen juridische procedures mag starten tegen de uitkomsten van het provinciale projectbesluit voor windmolens bij de Kruisweg en in de Noordpolder. Met andere woorden: zelfs als nieuwe raadsleden daar tijdens de campagne of na de gemeenteraadsverkiezingen in 2026 anders over denken, zijn hun handen gebonden. Terwijl de provincie vasthoudt aan haar koers, rijst lokaal de vraag: als de gemeenteraad geen stem meer heeft, wie vertegenwoordigt dan nog de belangen van de inwoners in Lansingerland?
Wat nu?
De provincie heeft aangekondigd dat zij dit najaar een zogenaamde “voorkeursbeslissing” zal nemen: een voorlopige keuze voor een voorkeurslocatie voor windmolens, gebaseerd op het planMER (het Milieu Effect Rapport waarin verschillende locaties met elkaar zijn vergeleken). Deze keuze wordt gemaakt door Gedeputeerde Staten (GS), het dagelijks bestuur van de provincie Zuid-Holland, vergelijkbaar met het college van burgemeester en wethouders op gemeentelijk niveau.
Maar daarmee is de kous nog niet af. De definitieve beslissing ligt namelijk bij Provinciale Staten (PS), het gekozen parlement van de provincie. Die Statenleden besluiten uiteindelijk of de voorkeurslocatie ook echt wordt opgenomen in het officiële ruimtelijke beleid van de provincie – de zogeheten Omgevingsverordening. In deze verordening staat precies op welke plekken in Zuid-Holland wat gebouwd of ontwikkeld mag worden. Als de locatie bij Kruisweg daar eenmaal in staat, is het vrijwel onomkeerbaar dat daar windmolens komen.
De stemming hierover staat gepland voor juni 2026, maar daarvoor volgen nog belangrijke politieke stappen. Op 3 september 2025 is er een extra ingelaste commissievergadering van de Statencommissie “Energie en Economie”. Zo’n commissievergadering is een voorbereidend politiek overleg, waar Statenleden vragen kunnen stellen aan de verantwoordelijke gedeputeerde – in dit geval gedeputeerde Berend Potjer – en kritische punten naar voren brengen. Hier zal Potjer moeten uitleggen waarom hij windmolens overweegt in het Groene Hart en dus ook Kruisweg, een gebied dat juist bedoeld is om open en groen te blijven. Twee weken later, op 17 september, volgt de reguliere vergadering van deze commissie waarin het planMER voor Lansingerland zelf centraal staat.
Ondertussen start RTV Lansingerland een verdiepend journalistiek onderzoek naar de inhoud en totstandkoming van het planMER. We willen bijvoorbeeld weten hoe het rapport precies tot stand is gekomen, wie wat heeft gevraagd, hoe er gerekend is, en waarom bepaalde locaties gunstig lijken te scoren. Daarvoor gaan we samen met bewoners en lokale experts het planMER inhoudelijk analyseren.
