Langs de Molenweg, verscholen tussen modern Berkel en de oude polders, ligt een plek waar het verleden opnieuw tot leven is gewekt. De Berkelse sluis, een Rijksmonument uit 1862, is na jaren van verval volledig gerestaureerd en feestelijk heropend. Een technisch hoogstandje, maar vooral een ode aan de geschiedenis van een dorp dat onder meer groot werd via het water.
Poort van het dorp
Sinds 1862 vormde de sluis de poort van Berkel. Wie groenten, bloemen of meel wilde vervoeren naar de stad, moest hier doorheen — met de schuit. “Dit is de ontsluiting geweest van het landbouwverkeer,” vertelt amateurhistoricus Pieter-Jan Hofman. “Alles ging per boot naar Delft en Rotterdam. Dat was de kracht van dit gebied.”
De Berkelse veiling draaide op die verbindingen. Ook turf, nodig voor verwarming, werd via het water aangevoerd in de winter. Hofman noemt de sluis een “uniek exemplaar” dat nog steeds functioneert. “Veel sluizen zijn dichtgegooid of verdwenen. Deze leeft nog.”
Varen op spierkracht
Vroeger ging dat varen niet vanzelf. De schuiten werden “geboomd” of “gejaagd”.
Bij boomen duwde men met een lange stok tegen de bodem van de vaart om vooruit te komen.
Jagen betekende dat het schip vanaf de kant werd voortgetrokken met een touw, door een man of een paard over een jaagpad.
Van opa’s schuit tot erfgoed
Voor René Lamens, bestuurslid van de Historische Vereniging Berkel en Rodenrijs, was het een emotioneel moment. Zijn grootvader was schipper en vervoerde tomaten en komkommers uit het Noordeinde. “Als ik die Westlander zie binnenvaren… dat is ons erfgoed. Dan voel ik gewoon: dit móét bewaard blijven.”
Ook voor oud-bewoonster mevrouw Westerhof, die als kind verderop aan de vaart woonde, kwamen herinneringen boven. Zij maakte de sluis in volle werking nog mee: schuiten die werden geschut, gejaagd of geboomd richting de veiling. Het was een levendige plek, midden in haar jeugdherinneringen. “Zondags dan hadden de vaders wel tijd voor ons. Dan gingen we hier bij het sluisje op een bankje zitten en mijn vader lekkere Kwatta chocola meegenomen. En dat zijn allemaal mooie herinneringen van vroeger. Dit vind ik het mooiste plekje van Berkel,”. Haar dochter is nu mede-eigenaar van een gerestaureerde Westlander en voer zelf tijdens de opening mee.
Twee keer gered
Het is overigens niet de eerste keer dat de sluis van de ondergang werd gered. Ingenieur Sinke, oud-directeur van de technische dienst van het Hoogheemraadschap van Delfland, stond in 1992 al aan de basis van een eerdere renovatie. Nu, op 85-jarige leeftijd, zag hij het werk opnieuw. “Er zijn nog maar weinig cultuurtechnische werken als deze. Ik ben trots dat hij er weer staat.”
En het ging niet zonder slag of stoot. De houten fundering was verzwakt, de muren stonden onder druk door het hoogteverschil in het water. De sluiswanden zijn nu ondergronds verstevigd met staal, beton, schroefpalen en ankers — onzichtbaar, maar essentieel.
Esther van der Hoek, omgevingsadviseur bij het Hoogheemraadschap, benadrukt de technische en logistieke uitdaging. “We wilden geen zwaar verkeer over de kwetsbare Bovendijk. Dus is er speciaal een tijdelijke brug aangelegd, alles om de omgeving te ontzien en het monument te behouden.”
Wat zie je nu nog?
De sluis is weer operationeel en doet ook zijn werk als waterkering, de zware hardhouten deuren zijn nieuw, maar gemaakt in oude stijl. Het originele hang- en sluitwerk is teruggeplaatst. De oude bakstenen muren zijn deels bewaard gebleven. En het schutten — het op peil brengen van het water om een schip te laten passeren — werkt weer zoals ooit bedoeld.
Bezoekers kunnen langs de vaart wandelen of fietsen en het hoogteverschil van bijna twee meter ervaren en als ze geluk hebben kunnen ze zien hoe een boot geschut wordt. Met een beetje voorstellingsvermogen waan je je hier in vervlogen tijden, zie je de oude steigers, de Westlanders onder zeil, en misschien — met een zuchtje wind op een zomerse dag — hoor je nog de stemmen meegedragen met een briesje ver weg van schippers uit een ander tijdperk.
Waarom gaan kijken?
De sluis is niet alleen erfgoed, maar een levend stukje geschiedenis. Een plek waar Berkel via het water letterlijk open ging naar de wereld, en waar je nog steeds kunt voelen hoe het dorp gebouwd is op water, arbeid en verbinding. Of zoals een van de aanwezigen zei: “Dit hoort zo. Dit moet blijven.”
