Politiek verdeeld over opvangplannen in Lansingerland – standpunten op een rij

Update: naar aanleiding van feedback van politieke partijen en actueel nieuws vanuit Den Haag hebben wij het artikel aangepast.

De gemeenteraad van Lansingerland staat voor een belangrijke afweging: hoe geeft de gemeente invulling aan de wettelijke en maatschappelijke opgaven rond de opvang van asielzoekers en de huisvesting van statushouders? In dat kader heeft het college op verzoek van de raad onderzoek gedaan naar geschikte locaties. Dat onderzoek heeft geleid tot een lijst van vier zogenoemde ‘kansrijke locaties’. Voor de zomer wil de gemeenteraad besluiten of (en welke van) de vier voorgestelde locaties verder worden uitgewerkt. De raad kan ook kiezen voor alternatieve locaties, aanvullende eisen stellen of om uitstel vragen.

De opvang van asielzoekers valt onder de Spreidingswet; het Rijk heeft Lansingerland hiervoor 391 plekken toegewezen. De huisvesting van statushouders valt onder een aparte taakstelling: tot medio 2025 moet de gemeente 197 statushouders huisvesten. Begin februari stonden er daarvan nog 171 op de lijst. Deze mensen verblijven nu in een AZC, maar hebben al een verblijfsvergunning en recht op een woning. Lansingerland loopt achter op deze wettelijke taakstelling.

Van tijdelijke opvang naar structurele locaties
Waar Lansingerland in het verleden ervaring opdeed met tijdelijke opvang achter het gemeentehuis (Wilderszijde/Tobias-locatie), is de huidige opgave structureler van aard. Bewoners ervaren dat deze keer de impact groter is en langer duurt. Hieronder de vier beoogde locaties met hun verwachte duur:

• Jacob Marislaan (Bergschenhoek): langdurige opvang voor circa 150 asielzoekers – verwachte duur: 10 jaar of langer (volwaardig AZC-model).
• Merenweg (Bleiswijk): tijdelijke noodopvang voor circa 200 asielzoekers – verwachte duur: tot eind 2029 (ca. 4 jaar).
• Maaiveldweg/Sporthoekpad (Bergschenhoek): tijdelijke noodopvang voor circa 200 asielzoekers – verwachte duur: tot eind 2029 (ca. 4 jaar).
• Oudelandselaan/Noordeindseweg (Berkel en Rodenrijs): bouw van 40 tot 70 kleine sociale huurwoningen, in eerste instantie exclusief voor statushouders – mensen met een verblijfsvergunning die recht hebben op huisvesting en dus al inwoner van Lansingerland zijn. Dit is geen AZC, maar reguliere huisvesting. Het gaat om alleenstaanden, deels in afwachting van gezinshereniging, die bij gezinshereniging zullen doorstromen naar reguliere woningen. Door deze woningen buiten het bestaande woningbouwprogramma te bouwen, wil de gemeente de druk op de sociale huurmarkt verlagen en meer ruimte creëren voor andere woningzoekenden. Op termijn komen de woningen ook beschikbaar voor spoedzoekers zoals jongeren, starters en gescheiden inwoners. In tegenstelling tot de AZC-locaties gaat het hier om blijvende huisvesting vanaf 2027, met eigen beleidsafwegingen.

Bij de eerdere opvang op locaties Tobias-1 en later Tobias-2 werd afgesproken dat er geen alleenstaande minderjarige vreemdelingen (AMV’s) zouden worden opgevangen en dat de gemeente bij het COA zou aandringen op opvang van vooral gezinnen. Wat in de praktijk ook voor een deel is gebeurd mede omdat het COA zelf aangaf dat de opvanglocatie zeer geschikt was voor gezinnen met kinderen door de nabijheid van scholen. In de huidige plannen is dat anders: er wordt nu wel gesproken over opvang van alleenstaande statushouders en AMV’s, en minder duidelijke toezeggingen over de verdere samenstelling van de bewoners.

In tegenstelling tot de eerdere tijdelijke opvang op locatie Tobias-2 achter het gemeentehuis, geven veel bewoners aan zich nu overvallen te voelen door het tempo en de impact van de voorstellen. Ook binnen de gemeenteraad heeft dat geleid tot meer uitgesproken posities dan voorheen. Hieronder een overzicht van de standpunten van de politieke partijen, op basis van hun uitlatingen in de raad, media en directe communicatie met onze redactie.

Standpunten per partij (actuele zetels, percentages op basis van verkiezingsuitslag 2022)*

Leefbaar 3B (7 zetels, 20%)

• Wil geen grootschalige opvang in Lansingerland, dus ook geen AZC.
• Lansingerland vangt al 300 asielzoekers op, eerst wachten op duidelijkheid Spreidingswet
• Statushouders huisvesting verspreid door kernen en in gelijk tempo met huisvesten eigen inwoners die ook op wachtlijsten staan.

WIJ Lansingerland (6 zetels, 20%)

• Erkent wettelijke én morele plicht tot opvang asielzoekers en huisvesting statushouders en vindt dus dat er locaties gevonden moeten worden met oog op het vervangen van huidige noodopvang (Tobias-2) en verlichting van de druk op sociale huur.
• Ziet tijdelijke opvanglocaties in Bleiswijk en bij het Sporthoekpad in Bergschenhoek als redelijk begaanbaar; maar zijn tegen het plan om een AZC te vestigen bij de Jacob Marislaan in Bergschenhoek en zijn tegen het plan om appartementen te bouwen voor alleen statushouders bij de Oudelandselaan in Berkel. Als deze beide laatste locatievoorstellen aangepast worden naar het bouwen van sociale huurwoningen voor iedereen, een mix van statushouders en inwoners dan stemmen ze wel voor.
  
• Bewonersparticipatie is belangrijk voor het integreren van opvang en huisvesting.

CDA (6 zetels, 19%)

• Is tegen het huidige collegevoorstel, maar komt met een alternatief plan. Zijn in het kader van solidariteit en uit medemenselijkheid niet tegen opvang.
• Wil statushouders liever verspreid huisvesten in plaats van grootschalige complexen.
• Komt met alternatief plan en willen alleen akkoord gaan met opvang op Bleizo, anders stemt CDA tegen.

VVD (5 zetels, 14%)

• Tegen het huidige voorstel van het college.
• Wil geen AZC zolang de Spreidingswet mogelijk wordt ingetrokken.
• Voorstander van spreiding en lokale regie, maar met meer tijd en zorgvuldigheid.

D66 (3 zetels, 9,1%)

• Ziet uitvoering van de Spreidingswet als wettelijke en morele plicht.
• Voorstander van de voorgestelde locaties en steunt dus het college. Legt daarbij nadruk op de betrokkenheid van omwonenden bij de inrichting ervan.
• Ziet het liefst permanente opvang en vindt cohesie en integratie vanaf dag 1 van groot belang

ChristenUnie (3 zetels, 8,2%)

• Tevreden over huidig locatieproces van college, maar toetst kritisch aan gestelde criteria.
• Positief over ervaring met opvang, met nadruk op goede organisatie en regie.
• Zelf kleine woningen voor statushouders bouwen om grip te houden en concurrentie met andere woningzoekenden te beperken.

GroenLinks (1 zetel, 5,3%)

• We hebben een wettelijke en morele plicht om mensen op te vangen.
• Steunen het proces maar hebben nog wel vragen over de voorgestelde locaties.
• Vinden het belangrijk zelf de regie te houden in plaats van te wachten op landelijke aanwijzingen.

PvdA (1 zetel, 4,89%)

• Steunt het college en de voorgestelde locaties voor de opvang van statushouders maar benadrukt het belang van duidelijke communicatie richting inwoners over de plannen.
• Ziet de uitvoering van de Spreidingswet als een gezamenlijke verantwoordelijkheid van gemeenten en beschouwt de opvang van statushouders als een manier om de druk op de woningmarkt te verlichten, doordat zij niet langer concurreren met andere woningzoekenden.
• Waarschuwt voor vertragingstactieken en onderstreept het belang van landelijke solidariteit.

VOOR Lansingerland (1 zetel, n/b afgesplitst van WIJ Lansingerland)

• Nog geen duidelijk standpunt ingenomen maar wil besluitvorming uitstellen in afwachting van helderheid over het landelijke beleid.
• Mogelijk niet afwijzend tegen kleinschalige opvang, maar afhoudend over deze vier locaties.

Politieke krachtsverhoudingen: hoe staat het ervoor?
De gemeenteraad van Lansingerland telt 33 zetels. Voor elk voorstel, zoals het plan voor vier opvanglocaties, is een meerderheid van 17 zetels nodig.

Wie zijn vóór of kunnen zich grotendeels vinden in de plannen van het college?
Drie partijen hebben zich duidelijk positief uitgesproken over opvang en staan niet afwijzend ten opzichte van de voorgestelde locaties:

• D66 (3 zetels, zit in het college met wethouder Michiel Muis)
• ChristenUnie (3 zetels, zit in het college met wethouder Titia Cnossen)
• GroenLinks (1 zetel)
• PvdA (1 zetel)

Samen goed voor 8 zetels.

Wie zijn tegen?
Twee partijen zijn uitgesproken tegen het plan zoals het er nu ligt en VOOR Lansingerland wil uitstel zo lang er onduidelijkheid is over de Spreidingswet. Daarom tellen we VOOR Lansingerland nu even mee als tegen:

• Leefbaar 3B (7 zetels, zit in het college met wethouder Simon Fortuyn)
• VVD (5 zetels)
• VOOR Lansingerland (1 zetel)

Zij willen géén grootschalige of nog meer opvang, vinden het plan te vergaand of willen uitstel. Samen hebben zij 13 zetels.

CDA en WIJ Lansingerland worden bepalende fracties.

• WIJ Lansingerland (6 zetels, zit in het college met wethouder Leon Hoek) zullen zoals het plan er nu ligt tegen stemmen om een AZC te vestigen bij de Jacob Marislaan in Bergschenhoek en zijn ook tegen het plan om appartementen te bouwen voor alleen statushouders bij de Oudelandselaan in Berkel. Als deze beide laatste locatievoorstellen aangepast worden naar het bouwen van sociale huurwoningen voor iedereen, dus een mix van statushouders en inwoners dan stemmen ze wel voor.
• CDA (6 zetels) is ook niet tegen opvang, maar wel duidelijk tegen de nu voorgestelde locaties en hebben aangegeven tegen te gaan stemmen. Zij willen alleen maar akkoord gaan met opvanglocatie op het Bleizo terrein.

Wat als…? Scenario’s voor besluitvorming

Scenario 1: CDA en WIJ Lansingerland lijken op dit moment tegen te gaan stemmen

• Uitslag: 25 tegen, 8 voor.
• Het voorstel van het college wordt met grote meerderheid verworpen.
• Het college zal terug moeten naar de tekentafel, met druk om met alternatieve locaties of aangepaste plannen te komen waarbij de Bleizo locatie een grote rol zal gaan spelen of de plannen om het AZC op de Jacob Marislaan en de woningen excusief voor statushouders in Berkel om te zetten naar sociale huurwoningen
• De kans op uitstel van besluitvorming en verdere discussie is groot. Dan gaan ook de gemeenteraadsverkiezingen een rol spelen en verwachting is dan dat er voorlopig geen nieuwe opvang komt. Onduidelijk wat de consequenties voor de sluiting van Tobias-2 zijn en of er dan nog asielopvang in Lansingerland blijft.

Scenario 2: CDA stemt tegen en WIJ Lansingerland stemt voor of vice versa

• Uitslag: 19 tegen, 14 voor.
• Het voorstel van het college wordt verworpen.
• Het college zal ook dan terug moeten naar de tekentafel, met druk om met alternatieve locaties of aangepaste plannen te komen waarbij de Bleizo locatie een grote rol zal gaan spelen of de plannen om het AZC op de Jacob Marislaan en de woningen excusief voor statushouders in Berkel om te zetten naar sociale huurwoningen
• CDA en WIJ Lansingerland gaan in dat geval mogelijk met elkaar onderhandelen zou er alsnog een compromis kunnen ontstaan met AZC’s in Bleiswijk, locatie Sporthoeklaan in Bergschenhoek en Bleizo in combinatie met sociale huurwoningen voor een geintegreerde mix van statushouders en inwoners op locatie Jacob Marislaan Bergschenhoek, Oudelandselaan Berkel en wellicht Bleizo.

Scenario 3: CDA en WIJ Lansingerland stemmen vóór (maar lijkt op dit moment geen reëel scenario)

• Uitslag: 20 voor, 13 tegen.
• Het college beschikt over een ruime meerderheid.
• Dit vergroot de bestuurlijke legitimiteit en het mandaat van het college om verder te gaan met de uitwerking van de vier locaties.
• Maar dat zal wel betekenen dat er concessies gedaan zullen zijn aan de 4 locaties en dat er wordt gekeken naar een AZC op Bleizo of sociale huurwoningen voor een mix van statushouders en inwoners op de Jacob Marislaan in Bergschenhoek en de locatie in Berkel. Het ziet er op dit moment niet naar uit dat CDA en WIJ Lansingerland elkaar daarin zullen gaan vinden.

Scenario 4: individuele raadsleden stemmen afwijkend van hun fractie
Hoewel fractiediscipline doorgaans sterk is in de gemeenteraad, is het niet uitgesloten dat individuele raadsleden anders stemmen dan hun fractie. Dat zou bijvoorbeeld bij het CDA of WIJ Lansingerland kunnen gebeuren, omdat binnen deze partijen geluiden klinken die zowel begrip tonen voor de zorgen van inwoners als voor de noodzaak tot opvang.

Stemt één of meerdere raadsleden afwijkend van hun partijstandpunt, dan zou dat kunnen leiden tot een uitslag met een minimale meerderheid voor of tegen het plan college.

Complicaties bij een minimale meerderheid
Als het plan met één zetel verschil wordt aangenomen (17 voor, 16 tegen), ligt het politiek draagvlak onder een vergrootglas. De uitvoering zal mogelijk op verzet stuiten, zowel binnen de raad als bij inwoners. De kans op aanvullende eisen, moties of heroverweging groeit. Het college moet dan op basis van een smalle meerderheid een politiek gevoelig en complex plan realiseren. Voorstanders lopen bovendien het risico afgerekend te worden op een impopulair besluit met beperkt draagvlak.

Wordt het plan met één stem verworpen (16 voor, 17 tegen), dan ligt er geen concreet besluit, en moet het college terug naar de tekentafel. De wettelijke verplichting blijft echter staan: het Rijk verwacht uitvoering van de Spreidingswet. Het college zal dus een aangepast voorstel moeten doen. Maar in dit scenario ligt de druk meer bij het college dan bij de tegenstanders: zij hebben immers alleen het huidige voorstel tegengehouden, zonder dat zij zelf direct verantwoordelijkheid dragen voor een alternatief.

Daarmee lijkt het politieke risico van een minimale meerderheid groter voor de voorstanders dan voor de tegenstanders. Zeker met de gemeenteraadsverkiezingen van 2026 in zicht, is de kans reëel dat partijen bij twijfel zullen kiezen voor vertraging of bijstelling, om zo politieke schade te beperken.

Waar ligt de sleutel?
De uiteindelijke beslissing lijkt vooralsnog af te hangen van het stemgedrag van het CDA en WIJ Lansingerland. Zij hebben aangegeven tegen een deel of alle huidige vier locaties te zijn, maar zijn niet tegen opvang als zodanig. De mogelijkheid bestaat dat zij alsnog akkoord gaan, als het college bereid is om een opvanglocatie op Bleizo te gaan onderzoeken of als het AZC op de Jacob Marislaan samen met de woningen exclusief voor statushouders plaatsmaken voor sociale huurwoningen voor een mix van statushouders en inwoners. Daarentegen is het nog onzeker hoe individuele raadsleden stemmen als de druk toeneemt en of CDA en WIJ Lansingerland zich in elkaar ideeën omtrent opvang kunnen vinden.

Voor inwoners die zich willen mengen in het debat – zowel voor- als tegenstanders – ligt de sleutel vooral bij partijen die nuance aanbrengen in hun steun. Het CDA is op zich niet tegen opvang, maar heeft zich uitgesproken tegen de huidige vier locaties en lijkt daarmee de partij waar het meeste onderhandelingsruimte zit.

WIJ Lansingerland steunt het principe van opvang en is in de basis ook positief over het huidige plan mits er voldoende ruimte is voor bewonersparticipatie en het college kiest sociale huurwoningen die voor iedereen toegankelijk zijn op de locaties in Berkel en aan de Jacob Marislaan. Daar valt dus nog invloed uit te oefenen op hoe het plan eruit komt te zien, ook voor wie juist wél opvang steunt maar bezorgd is over de uitvoering.

Hoewel Leefbaar 3B zich duidelijk heeft uitgesproken tegen het voorstel van het college, is de partij wel onderdeel van de coalitie. Mocht blijken dat het voorstel geen meerderheid haalt, dan kan dat ook binnen de coalitie tot spanningen leiden. In dat geval zouden coalitiepartners Leefbaar 3B op dit punt kunnen aanspreken of proberen te bewegen alsnog voor te stemmen. Het is politiek gezien onbekend terrein wat er gebeurt als een belangrijk collegevoorstel dreigt te sneuvelen mede door een coalitiepartij.

Omdat het draagvlak op het scherpst van de snede ligt, is de uitkomst nog lang niet voorspelbaar. Zowel inhoudelijke argumenten als zichtbare betrokkenheid van inwoners kunnen in deze fase nog leiden tot politieke verschuivingen voor of tegen en is besluitvorming dus nog niet in beton gegoten.

Zeker nu op 24 april bekend werd dat minister Faber (Asiel en Migratie) het dwingende element uit de Spreidingswet schrapt. Gemeenten lijken hierdoor niet langer wettelijk verplicht om opvangplekken te realiseren. Daarmee komt het eerder aangevoerde argument van het college – dat uitvoering van de Spreidingswet noodzakelijk is om een aanwijzing van het Rijk te voorkomen – onder druk te staan en dat verandert de uitgangspositie voor de gemeenteraad: het ‘voorkomen van regieverlies’ is nu veel minder vanzelfsprekend als motief om vóór het collegevoorstel te stemmen.

 

* in dit overzicht hanteren we het actuele aantal zetels per partij zoals dat nu in de gemeenteraad is verdeeld. De procentuele verdeling is gebaseerd op de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen van 2022. Daarbij is er een verschil ontstaan doordat één raadslid zich na de verkiezingen heeft afgesplitst van WIJ Lansingerland en zelfstandig verder is gegaan als VOOR Lansingerland. Die partij had bij de verkiezingen nog geen aparte lijst.