Wist je dat een belangrijke ontdekking in de geschiedenis van de wetenschap hier in Berkel en Rodenrijs werd gedaan? 350 jaar geleden, in 1674, ontdekte Antoni van Leeuwenhoek hier voor het eerst microben, kleine levende wezens die met het blote oog niet te zien zijn. Deze ontdekking markeerde het begin van de microbiologie.
Een toevallige ontdekking
Antoni van Leeuwenhoek was geen wetenschapper zoals wij die nu kennen. Hij woonde en werkte in Delft en was onder meer lakenhandelaar, landmeter, wijnroeier, en glasblazer. Maar hij is vooral bekend door zijn zelf ontwikkelde microscoop en zijn pionierswerk op het gebied van de microscopiche waarnemingen. Zijn ontdekking was overigens meer toeval dan wetenschap. In augustus 1674 was hij in Berkel en Rodenrijs, waarschijnlijk voor een opdracht als landmeter om een landkaart te maken van het Noordeinde. Zijn aandacht werd getrokken door een meer, het toenmalige Berkelse Meer, dat bedekt was met een wittige laag. Het meer strekte zich in die tijd uit over het gebied waar nu de Groenzoom ligt en was qua grootte vergelijkbaar met de huidige Kralingse Plas in Rotterdam.
Verhaal gaat verder onder de foto.
Uit nieuwsgierigheid naar de witte laag op het water, vulde Van Leeuwenhoek een flesje met water uit het meer en bekeek het vervolgens met zijn zelfgemaakte microscoop. Wat hij toen zag, was iets wat niemand ooit eerder ter wereld had gezien. Hij beschreef het als “kleine diertgens” (red: diertjes), bewegende spiraalvormige organismen die we nu kennen als blauwalgen. En daartussen door zwemmend zag hij nog veel meer microscopisch kleine diertjes. het zien van deze micro-organismen, die wij nu kennen als bacteriën, eencelligen en microdiertjes, opende de deur naar een hele nieuwe wereld en kan gezien worden als de ontdekking van de microwereld.
Verhaal gaat verder onder de foto.
Niet de uitvinder van de microscoop maar wel als ontdekker van de microorganismen.
De microscoop van Antoni van Leeuwenhoek was bijzonder omdat hij veel sterkere vergrotingen kon bereiken dan de andere microscopen uit zijn tijd. Waar andere wetenschappers microscopen gebruikten die slechts beperkte details konden laten zien, slaagde Van Leeuwenhoek erin om microscoopjes (ze waren niet groter dan een luciferdoosje) te maken die tot wel 250 keer konden vergroten, wat uitzonderlijk was voor die tijd.
Wat zijn microscoop daarnaast nog specialer maakte, was de scherpte en de helderheid van het beeld. Van Leeuwenhoek was erg bedreven in het slijpen van zijn lenzen en creëerde daardoor een helderder en scherper beeld dan wat met de andere microscopen van die tijd mogelijk was. Juist hierdoor kon hij dingen zien die anderen niet konden waarnemen.
Verhaal gaat verder onder de foto.
Toen en nu
In onze tv-reportage gingen we samen met Berkelaar en microfotograaf Wim van Egmond terug naar deze historische plek in de Groenzoom. Van Egmond, die al van jongs af aan gefascineerd is door het onzichtbare leven, legt uit hoe hij zelf in de wereld van de microbiologie verzeild raakte: “Ik was altijd geïnteresseerd in wetenschap, dus ik heb tal van boeken over microbiologie, ben er helemaal ingedoken.” Van Egmond schildert een levendig beeld hoe Van Leeuwenhoek waarschijnlijk tot zijn ontdekking kwam. Hij vertelt dat Van Leeuwenhoek niet zozeer een wetenschapper was, maar vooral werd gedreven door een hoge mate van nieuwsgierigheid. En juist die interesse in alles om hem heen leidde De Delftenaar tot het vullen van dat ene flesje water en het bekijken daarvan door zijn microscoop.
Een wereldveranderende ontdekking
De ontdekking van Van Leeuwenhoek heeft een enorme impact gehad op de wetenschap. Voor het eerst kon men de wereld van het microscopisch kleine verkennen, een wereld die voorheen volledig onbekend was. Zijn ontdekking heeft uiteindelijk geleid tot belangrijke ontwikkelingen in de geneeskunde, biologie en ecologie. Dankzij Van Leeuwenhoek weten we nu dat micro-organismen overal om ons heen zijn en een cruciale rol spelen in het leven op aarde.
En dat begon dus allemaal hier in Berkel en Rodenrijs, in de Groenzoom, het huidige natuurgebied. Van Egmond benadrukt het belang van deze plek: “Ik vind het toch wel leuk om de mensen te laten weten dat Berkel eigenlijk het mekka van de microbiologie is. Eigenlijk zouden alle microbiologen van over de hele wereld hier naartoe moeten komen om als het ware de oorsprong van hun vakgebied te leren kennen.”
Verhaal gaat verder onder de foto.
Zelf een microscoop maken
Geïnspireerd door Van Leeuwenhoeks ontdekking? Van Egmond laat zien hoe je zelf ook de wereld van de microbiologie kunt verkennen, en dat hoeft helemaal niet ingewikkeld te zijn. Zo kan je met een paar simpele trucs je eigen microscoop maken?
Neem een tablet of smartphone, en zet hem in de selfiestand van de camera. Doe voorzichtig een druppel water op de lens van de camera van het apparaat. Bij een telefoon zit het speakertje vlak naast het lensje dus plak het speakertje even af met wat tape! De waterdruppel op het cameralensje fungeert nu als een lens die vergroot. Plaats over de druppel een doorzichtig plasticje door het te buigen als een bruggetje en leg daarop een druppel of onderwerp wat je wilt bekijken. Met wat geduld en precisie kun je nu zelf kleine organismen, zoals de blauwalgen die Van Leeuwenhoek zag, aanschouwen en zelfs filmen. Het geeft een bijzondere ervaring om te zien wat Van Leeuwenhoek 350 jaar geleden zag, maar dan met hedendaagse technologie.
Dus de volgende keer dat je langs de wateren van de Groenzoom wandelt, denk dan eens terug aan Antoni van Leeuwenhoek en zijn flesje water. Wie weet welke geheimen de natuur nog meer voor ons verborgen houdt? Overigens is er in de Groenzoom ook een parkeerplaats genaamd
Fout in onze reportage: Van Leeuwenhoek niet de uitvinder van de microscoop
In onze tv-reportage die in augustus werd uitgezonden, hebben we per ongeluk gezegd dat Antoni van Leeuwenhoek de uitvinder van de microscoop is. Dit klopt niet en is volgens Van Egmond een veelgemaakte fout.
Het is niet helemaal duidelijk wie nou de microscoop heeft uitgevonden, maar we weten wel dat het niet Van Leeuwenhoek was. Zowel de telescoop als de microscoop zijn in het begin van de 17e eeuw door lenzenmakers in Middelburg uitgevonden. Wat Van Leeuwenhoeks microscoop bijzonder maakte was zijn kennis van het maken van lenzen en het verfijnde scherpstelmechanisme waarmee hij kleine dingen kon zien die niemand eerder had gezien.
Zijn bijdrage aan de wetenschap was vooral dat hij de microscoop gebruikte om nieuwe, onzichtbare werelden te ontdekken en deze heel nauwkeurig te beschrijven en te tekenen. Hij deelde zijn ontdekkingen in brieven die hij schreef aan de Royal Society in Londen, een van de oudste en meest prestigieuze wetenschappelijke genootschappen ter wereld. Dat is wat hem zo belangrijk maakt in de geschiedenis van de wetenschap.
