Het jaar 2026 dreigt een keerpunt te worden voor gemeenten in Nederland. Het is een term die steeds vaker opduikt in de wandelgangen van gemeentehuizen: het ravijnjaar. Maar wat houdt dat precies in? En waarom brengt het zoveel onrust met zich mee?
Marc Steehouwer, branchevoorzitter overheid bij BDO, hoort die term inderdaad veel in gemeenteland: “Het huidige demissionaire kabinet heeft afspraken gemaakt met gemeenten over de financiering van Het Rijk aan de gemeenten. Die lopen af eind 2025. Eigenlijk met als doel om een nieuw kabinet met nieuwe langjarige afspraken aan de slag te laten gaan voor de periode vanaf 2026. Tot nu toe is er nog steeds te weinig duidelijk over hoe gemeenten vanaf 2026 gaan worden gefinancierd. Dus landelijk gaan de gemeenten er in totaal grofweg 4 miljard euro op achteruit. Er is in de laatste voorjaarsnota van het kabinet wel aan gerepareerd voor een bedrag oplopend tot 1 miljard in 2029, maar dat blijft dus nog steeds een fors gat in de begroting die gemeenten hebben op te lossen.”
In Lansingerland heeft de gemeentekas een solide financiële positie en een lage schuldenlast dus lijkt het op het eerste gezicht goed te gaan. Echter, de omvang van grondexploitaties vormt een potentieel risico. Dit betekent dat projecten zoals woning- en industriële bouwprojecten, in verhouding tot de begroting van de gemeente, een grote impact kunnen hebben. Lansingerland heeft in het verleden door verkeerde keuzes met grondexploitaties grote financiële problemen gekend.
Hoe en welke gevolgen het ravijnjaar gaat hebben voor de inwoners hangt af van de keuzes die de politiek maakt. Het college, samen met de gemeenteraad, moet beslissen hoe ze de beschikbare middelen prioriteren en verdelen over verschillende taken. Dit kan betekenen dat bepaalde voorzieningen moeten worden ingekrompen of zelfs gesloten, afhankelijk van de prioriteiten die worden gesteld.
Een van de grootste zorgen voor Lansingerland, en vele andere gemeenten, zijn de stijgende uitgaven in de zorg en jeugdzorg, evenals de WMO. Deze uitgaven worden bekostigd vanuit de uitkering van het Rijk, wat betekent dat gemeenten moeten zoeken naar efficiëntere oplossingen en samenwerking met zorgaanbieders, misschien ook wel met buurgemeenten, om binnen het beschikbare budget te kunnen blijven.
Om het financiële ravijn te overbruggen, kunnen gemeenten verschillende maatregelen treffen. Dit omvat niet alleen bezuinigingen, maar ook het efficiënter inzetten van middelen en het heroverwegen van prioriteiten of de belastingen (OZB) verhogen. Marc Steehouwer: “Uiteindelijk is het van belang dat het college samen met de gemeenteraad tot keuzes komt. Hoe stem je de taken en de prioritering van die taken af op de middelen die beschikbaar zijn. Afhankelijk van op welke taken hoeveel wordt bezuinigd, wordt daar natuurlijk een grotere of kleinere impact mee gerealiseerd op de inwoners. Je kan dus niet op voorhand zeggen dat er wordt bezuinigd en dus gaat de bibliotheek en allerlei voorzieningen sluiten. Dat hangt dus vooral af wanneer welke keuzes worden gemaakt.”
“En misschien wel goed om toe te voegen; als je kijkt naar de begroting 2023 van Lansingerland, toen was er nog een meerjarig tekort ingerekend van ruim 54 miljoen euro. Dan heb ik het over de jaren 2023 tot en met 2027. In de begroting van 2024 zie je dat het meerjarig tekort is teruggelopen tot ongeveer 25 miljoen euro. Er zijn dus al wel keuzes gemaakt!”
Het geluk wil dat Lansingerland door de verkoop van de Eneco aandelen beschikt over een hele dikke spaarpot. We zouden toch ook gewoon dat ravijnjaar kunnen overbruggen door die Eneco gelden te gebruiken? Daar zegt Marc Steehouwer over : “Niet direct. En dat komt vooral omdat het incidenteel geld is. En als je structurele taken hebt, die je met incidenteel geld gaat bekostigen en dat incidentele geld raakt op, dan heb je misschien wel een groter probleem dan als je nu de juiste keuzes maakt om structurele baten en lasten in evenwicht te brengen.”
Sommige politieke partijen pleiten voor meer inspraak van de burgers in hoe het ravijnjaar wordt aangepakt. Dit kan een verstandige zet zijn volgens Marc Steehouwer, omdat het de betrokkenheid en creativiteit kan vergroten. Echter, het is belangrijk om een balans te vinden tussen participatie en besluitvorming, aangezien uiteindelijk de politiek verantwoordelijk is voor deze beslissingen. Marc vult aan: “Het kan wel een valkuil zijn dat de burger misschien te veel gaat bepalen of te veel het idee krijgt te kunnen bepalen. Het is een dun lijntje tussen participeren en bepalen en uiteindelijk is het de politiek die hier over gaat.”
Het ravijnjaar 2026 met een potentieel financieel ravijn voor gemeenten nadert met rasse schreden. Het is een complexe uitdaging waar ook Lansingerland voor komt te staan en die vraagt om zorgvuldige planning en besluitvorming. Door nu al maatregelen te nemen en de situatie te onderkennen kan wellicht worden voorkomen dat de toekomst van lokale voorzieningen en diensten op het spel komen te staan. Er ligt dus een dankbare taak voor de lokale politiek om nu al keuzes te gaan maken en de inwoners te informeren.
